5.
(23.11.2005 11:43)
0  
ТІЛСІЗДЕНДІРУ АНАТОМИЯСЫ
(Тіл, ±лттыќ рух, космополиттік аѓым тµњірегіндегі
кереѓар ойларѓа, дау-дамайѓа ќ±рылѓан алты бµлімді осы замандыќ эссе-поэма)
1. ¦ЛТТЫЌ НИГИЛИЗМ ЖЕМІСТЕРІ
(2004 жылѓы 22 ќазанда Елбасыныњ зиялы ќауым µкілдерімен кездесуінде
оќылмай ќалѓан жыр)
Ќазаќ пен ќазаќ єлі к‰нге ќазаќша сµйлеспейді. Немерелерімізге дейін ќазаќша ‰йреніп ‰лгерген жоќ. Ењ бастысы – ќай жерде болсын, µз тілімізді µзіміз дєріптеуіміз, мадаќ етуіміз керек. Сонда ѓана туѓан тілін сыйлай білетін ±рпаќ тєрбиелей аламыз.
Н±рс±лтан Назарбаев
М±хтар, с±раѓыња жауабым: В.В.Путин орыс тілін білмеген адамныњ Ресей азаматы бола алмайтынын кесіп айтты... ¤здеріњде ќойылып отырѓан “ќазаќстандыќ ±лт” идеясы, негізінен, американдыќ баѓытќа жаќындау, ќателеспесем, тікелей ±лтсыздануѓа бастайтын жол сияќты.
Шыњѓыс Айтматов
Казахский язык – это язык застолья, песен и айтысов. Он был у нас на кухне, там и останется. Так зачем надевать на высохшее дерево праздничные букеты. Там должен висеть венок...
Владимир Н‰сіпханов
«Известия-Казахстан», 15 октября 2002 г.
Казахский язык мертв. Если вы его хотите сохранить, то он может быть или музейной реликвией, или языком коммуникаций. Для последнего надо перевести на казахский язык весь мировой багаж знаний, что невозможно по финансовым соображениям. Таких денег у Казахстана нет. Вывод один, и не надо пытаться спасти то, что спасти невозможно.
Нурболат Масанов
«Казахская правда», №141, 2005 г.
...выступления нескольких писателей, включая Мухтара Шаханова просто убили своей тупой псевдопатриотичностью и неизбывно низким полетом мысли. Предметом их стенаний, как нетрудно было бы догадаться, оказался казахский язык... А еще любимой игрушкой, дубинкой, кассовым аппаратом (в зависимости от обстоятельств) нашей этнокультурной элиты. Она, эта элита, в лице ее «передового отряда» (так повелось еще с советских времен), членов Союза писателей, настолько заболтала эту проблему, что у разумных членов общества сии вопли вот уже какой год, вызывают, как бы страшно непатриотично это не звучало, одни негативные эмоции...
Тельман Медеу-улы
«Сон с открытыми глазами, или бред тарланного сознания»,
«Центральная Азия, Казахстан», 18 января 2005 г.
... М±хањ Президенттіњ алдында «µлењ оќимын» деп таѓы да ќиѓылыќты салды. Аќыры шыдай алмай кеткен болуы керек, Президент: «М±хтар, айѓайлама!» деп тыйып тастады. Бєрі жан-жаќтан жењінен тартып, етегінен басып, «шµре-шµрелеп» жатып єрењ тоќтатты. «М±хтар Маѓауин жарыќ к‰нде Шахановтыњ артына неге шыраќ алып т‰сті?» десек, осындай алаµкпелігіне шыдамайды екен ѓой.
Жанарбек Єшімжан
«Екіж‰зділік»,
«Жас Алаш», 23 ќазан, 2004 ж.
Дулат (Исабеков) «Президенттіњ алдында М±хтар ќ±рдасым кенеттен «µлењ оќимын» деп ќиѓылыќ салды. Ол жер µлењ оќитын жер ме еді? Мен ќарсы болдым. ¤згелер де ќарсы болды. ¤лењ оќылмай ќалды. Оќылмаѓаны д±рыс бопты. Тым ±заќ екен. Аяѓына дейін тыњдауѓа ешкімніњ шыдамы жетпес еді» дейді. Ќызыќ - є. М±хтар Шахановтыњ тіл туралы «¦лттыќ нигилизм жемістері» деген µлењі (кейіннен «Жас Алашта» жарияланѓан) сол жерде оќылѓаны жµн еді... М±хтар бекерден-бекер дауыс кµтермеген...
Абылай ханныњ алдында Б±хар жырау оныњ бет-ж‰зіне ќарамастан кім екенін µлењмен дауыстап айтпап па еді? М±хтар неге Назарбаевтыњ алдында µлењ оќымайды? Дулаттыњ ќаѓидасына салса Президенттіњ сарайында нені оќып, нені оќымаудыњ тізімін жасап, арнайы зањ шыѓару керек. Аќынныњ аузына б±ѓау салсаќ жетіскен екенбіз. Президентке ќатты, айќайлап айтса несі бар. Орынды болса шындыќты шыњѓыртып жеткізбесе бола ма?
Бекен Жапар±лы
«М±хтар неге µлењ оќымауѓа тиіс?»,
«Азат», 24 ќараша, 2004 ж.
...«ендігі жерде жиынды мемлекеттік тілде µткізейік» деп сауал тастау жалањ популизмніњ ар жаќ, бер жаѓы... Оныњ бєрі ќазаќшылыќ єњгіме...
Екіншіден, Шаханов айтпай-аќ, Жармахан Т±яќбай жетекшілік еткен Парламенттіњ жиындары онсыз да м‰мкіндігінше ќазаќша ж‰ріп келген... Б‰гін Парламентке келе салып бєрін ќатырып жіберем дегенге мен ќосылмаймын.
Амалбек Тшан
«Жас Алаш», 18 ќараша, 2004 ж.
...мемлекеттік тіл мєселесі М.Шаханов бастауымен ќайта кµтерілгенде оќыстан мінез танытып, жиырыла ќалѓаны т‰сініксіз, (А.Тшановты айтады. Ред.) «Жас Алаш» газетіне берген шаѓын с±хбатында мемлекеттік тілдіњ к‰н тєртібіне ќойылуын «популизм» деп баѓалапты... Болар елдіњ баласы бірін-бірі «Батырым» десе керек еді.
Низамаддин Ж‰сіп±лы
«Ана тілі», 2 желтоќсан, 2004 ж.
Кењес заманында ќазаќы ±лттыќ идеология болды. Ол – Бауыржанныњ т±лѓасы, Олжастыњ «АЗиЯ»-сы, Шахановтыњ поэзиясы секілді айбындарѓа негізделіп, халыќќа рух беретін. Єрине экономикаѓа негізделмеген. Ќазіргі кезде кµзі тірі айбындарды ќолпаштаудан сескену ‰рдісі бар, сондыќтан да с‰йегі ќураѓан тарихи айбындарѓа иек арта береміз.
Серік Ерѓали
«¦лттыќ идеология туралы бас ќатыру»,
«Жас Алаш», 22 ќањтар, 2005 ж.
Шаханов алѓаш барѓан кезде-аќ жауѓа шапќан жеке батыр секілді тілді айтып шыѓып еді. Парламенттегі 70-тен аса єріптесі єуелде ‰ркіп, шошып ќараѓандай болды. Бір жаѓы, б±л М±хтардыњ тарапынан да асыѓыстыќ секілді кµрінді. Парламент те µзінше отбасы, ошаќќасы сияќты бір ±жым ѓой. Алдымен екі-‰ш ай танып-біліп, зерттеп алып айту керек еді М±хтарѓа.
Исраил Сапарбай
«Айќын», 27 сєуір, 2005 ж.
- Сіз бастап ќ±рѓан «Ќазаќ тілі» ќоѓамы кезінде д‰ркірегені рас. Кейіннен ќоѓам µзі ќ±лдырады. Осыѓан µзіњізді кінєлі сезінбейсіз бе?
- Жоќ, мен кінєлі емеспін. Кінєлі – ќазаќ халќыныњ µзі...
Ќоѓам енді б±рынѓыдан басќаша ж±мыс істейтін м‰мкіндік алды. Меніњ жалѓыз орынбасарым болса, ќазіргі президенттіњ ‰ш орынбасары бар. Мен ѓылыммен ш±ѓылданып кеттім де, ќолым тимеді. Тіл ‰шін міндетті т‰рде к‰ресу керек.
- Мемлекеттік тілді ќорѓау ќозѓалыстары ќ±рылуда. Мєжіліс депутаты М±хтар Шахановтыњ бастамасын ќолдайсыз ба?
- Шаханов ісімен кµрсетсін.
Єбдуєли Ќайдари
«Ана тілі», 16 желтоќсан, 2004 ж.
(С±хбаттасќан Д.Белдеубай±лы)
«Тіліміз ќ±рып бітті» деген байбалам Алатаудан Ќаратауѓа жањѓырыѓып, сањыраудыњ µзініњ ќ±лаѓын жарып барады. Б±л да тањ емес. Айттыќ, М.Шахановтыњ бар «кереметіне» кµзіміз жеткен, ештењеге де тањырќамаймыз.
М±хтар Маѓауин
«Ж±лдыз», №7, 2005 ж.
Олжас µзініњ 1978 жылѓы Ташкентте µткен Азия жєне Африка елдері ассоциациясыныњ симпозиумында жасаѓан «К взаимозависимости» деген баяндамасында: «Американские социологи, пожалуй, первыми заметили и описали... маргинальный человек легко становится неустойчивой личностью с космополитическим мировоззрением, у которого нет чувства подлинной связи со своим народом, со своей родной культурой и исторической традицией. И потому никакой позитивной роли в развитии этноса и его культуры маргинальная личность играть не может» - дейді де, ... оѓан: «Опыт показывает, что из маргинального сословия выходят и космополиты... и ассимилянты» дегенді ќосады. Олжастыњ осы жердегі мыќтылыѓы - µзініњ ењ осал т±сын білуі.
Аманхан Єлім±лы
«Олжас С‰лейменов кім?»,
«Жас Алаш», 22 ќањтар, 2005 ж.
Европейская культура, она более активная, я бы даже сказал, агрессивная; а восточная – наполнена философским спокойствием, неторопливостью. Я своему другу Мухтару Шаханову всегда говорю: «Асыкпа! – Не спеши!» Спешка нас далеко уведет и неизвестно куда.
Олжас Сулейменов
«Культура – не «отрасль», или время собирать камни»,
«Мегаполис», 23 мая 2005 г.
... Прошедшей зимой в прессе появилось сообщение о том, что защищая родной язык, «народный трибун» получил инфаркт. Тут же был объявлен всенародный сбор средств для лечения Шаханова за границей. Но вдруг медицинский чин из администрации президента выступил с заявлением в прессе о том, что положение поэта не столь тяжелое, что все необходимое лечение проводится за государственный счет, и нет необходимости собирать средства. Через несколько дней бодрый Шаханов опять защищал казахский язык. Что здесь от Данко, вырвавшего свое сердце для людей, и что здесь PR? Бог его знает...
Иса Акбаров
«Метоморфозы поэтической дипломатии»,
«Свобода слова», 4 мая 2005 г.
Аќынныњ операциядан кейінгі кµњіл-к‰йі жаќсы. Бір айта кетер жєйт – операция шыѓынын осы орайда арнайы ќаулы ќабылдаѓан Т‰ркия ‡кіметі т‰гелдей µздері кµтерді. Оѓан М.Шаханов шыѓармаларын туыстас т‰рік елі де жоѓары баѓалайтындыѓы, аќын есімін олар да ардаќ т±татындыѓы себеп болды. М.Шахановтыњ «Жазагер жады космоформуласы» (Шыњѓыс ханныњ пенделік ќ±пиясы) мен Ш.Айтматовпен бірлесіп жазѓан «Ќ±з басындаѓы ањшыныњ зары» атты романдары т‰рік тілінде бірнеше д‰ркін басылѓан болатын. Оныњ ‰стіне, 2002 жылы М.Шахановќа «т‰ркі халыќтарыныњ арасынан шыќќан ењ ‰здік єлем аќыны» атаѓы да берілген. Соныњ бєрін ескерген Т‰ркия ‡кіметініњ б±л бауырмалдыѓына ерекше ќ±рметпен ќараѓан лєзім.
«Шахановќа екі рет операция жасалды»,
«Ана тілі», 17 аќпан, 2005 ж.
«31 телеарнаныњ» «Дода» баѓдарламасына арнайы шаќырылѓан жазушы Сєкен Ж‰нісовтіњ кµтерілген таќырып аясынан шыѓып, єњгіме ауанын М.Шахановќа б±руын тіптен т‰сіне алмадыќ. Сєкен аѓамыздыњ мемлекеттік тілдіњ б‰гінгі жаѓдайына алањдаушылыќ білдірудіњ орнына, «Оны неге тек Шаханов кµтереді» дегенге саятын пендешілікпен «Шаханов тіл туралы біздіњ айтќанымызды неге айтпайды» деп шала б‰лінуі тіптен т‰сініксіз. Егер Сєкењніњ тіл туралы айтќандары мен жазѓандарына осы уаќытќа дейін ешкім ќ±лаќ аспаса, соѓан Шаханов кінєлі ме? Жалпы, ќазір «тіл туралы кім не айтып еді» деп, сµз теретін кез бе? Ол аздай-аќ «Екі рет инфаркт алыпты ѓой, рас болса» деп... сµзініњ соњын µлімге єкеп тіреуі адамгершілікті былай ќойѓанда, тіптен жауыња да тілемейтін ±ятты іс болды... Біле білсек, Желтоќсан оќиѓасыныњ б‰ге-шігесі Шахановтыњ Кремль мінберінен басын бєйгеге тігіп айтќан єйгілі сµзінен кейін барып айќындала бастаѓанын ќалай ±мытамыз?! Осы орайда, арнайы ќ±рылѓан комиссияѓа жетекшілік етіп, Желтоќсан оќиѓасын єлемге єйгілеген де Шаханов болатын. Соны ќаперге алмай, Шахановтыњ азаматтыќ іс-єрекеттерін жоќќа шыѓаруѓа тырысќан Сєкен аѓамыздыњ «ж±мбаѓын» біз т‰сіне алмадыќ.
Ж±мабай Омаров
1986 жылѓы Желтоќсан кµтерілісіне ќатысушы,
«Ж‰нісовтіњ б±л ќай «ж±мбаѓы»?,
«Ана тілі», 16 маусым, 2005 ж.
«Болашаќ» бойынша шет елде оќып жатќан кей студенттердіњ «Ќазаќстанда ќазаќ тілі мемлекеттік мєртебеде салтанат ќ±рар болса, елге ќайтпаймыз!» деп дауыс кµтергеніне сіздіњ министрлік саналы т‰рде баѓа берген жоќ. Б±л не деген масќара? Єрќайсысына ж‰з мыњ ќаржы ж±мсап, оќытып жатќан жастарымыздыњ туѓан ата-баба тіліне кµзќарасы осылай болса, жетіскен екенбіз! Ж‰з жерден білімді болса да, рухсыз м±ндай мамандардыњ Ќазаќстанѓа ќандай ќажеті бар?! Бір ѓана ќаѓида айќын: ±ры неѓ±рлым оќыѓан болса, соѓ±рлым єкемізді танытады. Сондыќтан оларды жібермес б±рын мемлекеттік тілден емтихан тапсырту ќажет!» деп шорт т‰йді М±хтар Шаханов аѓамыз.
«М±ха! – деп шаршањќы жымиды Бірѓаным Сарыќызы (Єйтімова – ЌР Білім жєне ѓылым министрі -ред.)... «Олардыњ бєрі мемлекеттік тілден емтихан тапсыру керек» деген ±сынысыњыз бізде жан- жаќты ќаралуда. Бір жаѓынан, ешкімніњ жеке ќ±ќына ќол с±ќпай, екіншіден, зањѓа сєйкес келетіндей етудіњ жолдарын ќарастырып жатырмыз. Жазбаша сізге жауап жіберемін...»
«Министрлікте «шпион» бары аныќталды»,
«Айќын», 15 ќараша 2005ж
Шынын айталыќ, сайлана сала М±хтарша ана тіліміздіњ, мектебіміздіњ, балабаќшаларымыздыњ, дініміздіњ, ќызметші-ж±мысшыларымыздыњ хал-ахуалына жаны ауыра сµйлеген ќайсысы болды? Ќайта ќазаќы аты-жµні бар біраз депутаттар тіпті ќазаѓыныњ тіліне ќасарыса ќарсы шауып, масќара итаршылыќ жасамады ма?
Депутат халыќтыњ µкілі дейміз. Ал сол халыќтыњ µкіліне де жєрдем керек, ќолдаушы керек... М±хтардыњ ќай ±сынысына, ќай талабына ќай басшы «Бєрекелді» деді? Ешќайсысы лєм-мим демеді.
Ѓаббас Ќабыш±лы
«‡ш ауыз сµз»,
«Жас Алаш», 4 тамыз, 2005 ж.
Ќазір ѓалам т±рады екен екі жарым мыњ тілден,
Ал бабамыз Єбунєсір жетпіс алты тіл білген.
Игерсе ж±рт сонша тілді, тоќтау салмаќ оѓан кім?
Дањќы к‰йсін оњ талапты к‰шпен бµгер тоѓанныњ!
Біраќ жењіс - µрісіміз теріс баѓыт алмаѓай.
«¤зіњ кµр деп µз к‰ніњді»,
Тек б±л ќадам µз тіліњді
Т±ќыртудыњ, менсінбеудіњ есебінен болмаѓай,
Болмайды деп бір кездері сеніп едік, арман-ай...
Ана тілім, дана тілім, секілденіп жетім тіл,
¤з жеріњде шеті сынѓан кеседей боп кетілдіњ.
Зор сеніммен жетіп едіњ кешегіден б‰гінге
«Жойылуым м‰мкін» деген ‰рей де бар т‰ріњде.
Кµше толы не орысша, не аѓылшын тілінде
Жарнамалар арасынан шыќпай ќапты ‰ніњ де.
Ќазір туѓан тілдіњ жайын кім бар шындап ойлаѓан,
Басшылар аз, µз ±лтына тіке таѓдыр байлаѓан,
Кµпшілігі ќамќорсынып, сµзбен алдап ойнаѓан,
Іс ж‰зінде нигилистік пиѓылынан таймаѓан.
Шет ел барѓан министрлер тек орысша сайраѓан,
Кµз бояуды маќсат т±тќан спектакль айналањ...
«Ќазаќ тілі» ќоѓамы б±л – ќардан соќќан аќќала,
Ќардан соќќан аќќалаѓа сенім арттыќ топтана.
Биліктіге тµсеніш боп, биліктімен маќтана,
¦лт ісіне жанын салмай, жаѓымпазѓа жаќ бола,
Айтбайлар мен Хайдарилер сµйлегенмен аќтала,
«Мемлекеттік тілдіњ» б‰гін аты ќалѓан тек ќана.
Басќа тілде кµсілгенмен, ана тілін мењгермей,
Талайлар ж‰р µз дањќына баба салтын тењ кµрмей,
Амалсыздан таѓдырыныњ мазаѓына кµнгендей.
Олар енді ±яла ма,
Ќазаќ рухын с‰йе ала ма
Тіпті тілі, діні бµтен неміс Герольд Бельгердей?
¦лтымыздыњ парасатын нигилизм жењгендей.
Біз Кењестер Одаѓында ењ ќонаќжай ел едік,
Сырттан келген талай жерсіз, ‰йсіздерді жебедік.
Солардыњ кей µкілдері бізді итеріп ќайрањѓа,
Нарыќ дањќын «асќаќ» ќорѓап,
Халыќтарды бастап бармаќ
«Ќазаќстандыќ ±лт» деген ±лтсыздыќ байламѓа,
Б±л идея шаќырмаѓай елді рухсыз майданѓа.
Мемлекеттік тілдіњ орны Ата Зањда жазылды,
Жазылѓанды іске асыру неге ±заќќа созылды?
Басќа ±лттарды сылтау ету – Зањды теріс ±ѓыну,
Бєлкім, шала ќазаќтардыњ ыњѓайына жыѓылу.
Ал басќа ±лттар Пушкин елі – Ресейде жоќ па екен?
М±ндай к‰йге неге келдік,
АНА ТІЛДІ ЕГЕМЕНДІК
Єлде Абайдыњ нєсіліне б±йырмайтын баќ па екен?
Материалдыќ байлыќ ќана ењ ќажетті табыс па?
Жер сатылды, жермен бірге сатылмаќ па намыс та?
‡ш тілділік баѓдарлама...
Ќайтпек ќазаќ тілі енді?
Екі зор тіл иеленбек таѓы да дањќ-кілемді.
«Мемлекеттік тілдіњ» ќазір аяќ-ќолы шідерлі,
¦лт болудан, єлде, м‰лдем ‰земіз бе к‰дерді?
Иє, тіл – біздіњ басты анамыз, ќазір єбден м±њайѓан,
Оны м±нша м±њайтќандар ќорќар емес ќ±дайдан...
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Елбасымыз, µзіњ сейілт ±лтты м±њлы б±л ойдан...
2. ГОЛОЩЕКИН ЖЄНЕ ЌАЗАЌ ЄЛІПБИІ
Кто только не посягал на нашу языковую самобытность... Казахский язык сохранился, несмотря на трехкратную смену алфавита, политику его выдавливания и превращения в бытовой... Еще академик Радлов писал, что «влияние казахского языка на тюркскую культуру было сравнимо только с влиянием, которое оказал французский язык на Европу».
Калихан Ыскак
«Последняя заноза под ногтем»,
«Караван», 15 мая 1998 г.
Таѓы бір мемлекеттіњ к‰н тєртібінде т‰йінін таппай т±рѓан мєселе – латын єліпбиіне кµшу хаќында. Халыќ жоѓарыда аталѓан ¦БТ мен «ќазаќстандыќ ±лт» деген атауѓа жаппай ќарсы шыќќандай, б±л мєселеге µре т‰регелген жоќ...
Латын єліпбиіне кµшуді ќолдайтын ѓалымдар «мемлекеттік тіліміздіњ мєртебесі артады» деген пікірлерін айтады.
А.Серікбайќызы
«Латын єліпбиіне ќашан кµшеміз?»,
«Жас ќазаќ ‰ні», 24.12-30.12.2004 ж.
...біртума Ахмет Байт±рсынов сынды ѓ±ламаныњ µз кезінде д‰ниеге келтірген араб алфавиті негізіндегі ќазаќ жазуынан да, жарты ѓасыр ќолданыста болѓан славян графикасынан да латын жазуыныњ болашаѓы зор...
Єбдуали Ќайдари, ¤мірзаќ Айтбай±лы
«Тіл майданы», «Арыс» баспасы, 2000 ж.
Елбасыныњ сауалы: - М±хтар, екпіндемей сµйлеп, мынаны айтшы – латын єліпбиіне кµшуге ќалай ќарайсыњ? Сеніњ ойыњша ќалай болу керек?
Б±л мєселеге орай М.Шаханов: - Менімше, латын єліпбиіне ќазір кµшуге асыѓудыњ ќисыны келмейді. Б±л дегеніњіз ауру адамныњ сырќатын емес, киімін єњгіме ету, - деген пікір айтып ќалды.
Мейрамбек Тµлепберген,
«Замана зиялылар зердесінде»,
«Егемен Ќазаќстан», 23 ќазан, 2004 ж.
...Ќазаќстан латын єліпбиіне тездетіп кµшу керек деген пікір жењістік ала бастады.
...ана тілінде жазу жаза алмайтындар, сµйлеу дєрежесіне жетпегендер, ќазаќ тіліне іштей наразы шенеуніктердіњ баршасы «біз латын єліппесін ‰йренеміз бе, жоќ ќазаќ тілімен бас ќатырамыз ба» деген желеумен мемлекеттік тілді µмірден м‰лдем аластауѓа жаќын отыр еді. Ал латын єліппесіне 70-80 жыл бойы кирилл єрпімен жасалѓан ќ±ндылыќтарды кµшіріп алуѓа экономикалыќ негіздеме жоќ екенін єлгі «урашыл латыншылар» ќаперіне де ілмеді. Ал базардан ќадам аттап шыѓа алмайтын кедей-кепшік ж±мысшылар, шет ауылдардаѓы аѓайындарды, б‰кіл халыќты латыншаѓа ‰йрететін мамандар дайындалып па еді? Сонымен, ешкібас желµкпелер баяѓы ашаршылыќ заманда бір бейшараныњ: «¦н жоќ ќой, май болса, кµршініњ ќазанын с±рап алып, бауырсаќ пісіріп жер едік» деген бос «арманын» ќайталаѓан болып шыќты.
Эрнест Тµреханов
«Жалын», №5, 2005 ж.
«На первом этапе – разбить интеллигенцию на две враждебные группы, и с помощью одной группы уничтожить наиболее известных, пользующихся большим авторитетом у народа представителей интеллигенции, обвинив их в «национализме». Чтобы искоренить вредные идеи «националистов» сменить алфавит казахского языка...
На пятом этапе – ликвидировать всю оставшуюся часть казахской интеллигенции, еще раз сменить алфавит казахского языка, тем самым лишить возможности подрастающего поколения узнать историю своего народа из первоисточников».
Этот план был изложен Голощекиным в записке «Пять вопросов т.Сталину, на которую Сталин ответил телеграммой: «Тов. Голощекин! Я думаю, что политика, намеченная в настоящей записке, является в основном единственно правильной политикой. И.Сталин».
Из неопубликованной части «Заключение
Комиссии Верховного Совета Казахской ССР
по окончательной оценке декабрьских событий
1986 года в Алма-Ате и других областях Казахстана», 24.09.1990 г.
«Болашаѓы бар ма, жоќ па ањќау ќазаќ халќыныњ,
Ертењ ±лт боп ќаламыз ба, ќалмаймыз ба, жарќыным?»
Осы с±раќ ж‰рсе-даѓы сан алапат жолменен,
Ешќашанда ±лт алдында т±рмап еді кµлденењ...
«Тілге бола шеттемелік жања нарыќ кµшінен» -
деген пікір аясында ‰мітіміз кесілген.
Базбіреулер ‰шін, бєлкім, «таѓдырымыз шешілген»,
Ол жайлы айтсањ адасќан боп саналасыњ есіњнен.
Ата ѓасыр ќойнауынан «ќазаќ» деген атты алып,
Ќайран µлкем, ќаншама жыл той тойладыњ шаттанып,
«Егеменді ел болдыќ» деп кеуде ±рсањ да маќтанып,
Тіліњ ќалды нарыќ, билік табанында тапталып.
О, Ќ±дайым, енді ќайттік, бірі болса, бірі жоќ?!
Т‰ріњ ±заќ саќталар-ау, тексіз ±рпаќ жыры боп.
Тіліњ µлсе – ±лтыњ µлер, бабањныњ да ќ±ны жоќ,
Егемендік ќажет пе еді рухы мен тілі жоќ?
Т±њѓиыќтан тілді ап шыѓар жол іздеуді ќоя сап,
Єліпбиді алѓа тарту – бєлкім, єккі саясат?
Жања ѓасыр мекерлігі, жања т±заќ ќ±рѓандай...
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Голощекин «ќош бол, ќазаќ!» деп к‰лімдеп т±рѓандай.
3. ¦ЛТСЫЗДЫЌЌА Ќ¦ЛШЫНУ
«Когда доложили Сталину о том, что в Казахстане на грани гибели от голода целый казахский народ, он ответил: от этой желтой заразы только так можно избавиться».
Н.С.Хрущев
из доклада на пленуме ЦК КПСС по
разоблачению культа личности И.В.Сталина
Я бы хотел, чтобы в будущем при избрании председателей комитетов или других лиц не экзаменовали, знают они русский или казахский язык... Как можно критиковать товарища, которого мы избрали в Комитет по законодательству и судебно-правовой реформе, что он не знает казахского языка, если половина костанайских казахов не знает казахского языка? Поэтому в отношении знания казахского языка давайте будем осторожными, это очень деликатный и серьезный вопрос...
Сатыбалды Ибрагимов
Депутат Мажилиса Парламента РК,
из выступления на заседании Мажилиса, 4 ноября 2004 г.
Біз депутат болу ‰шін мемлекеттік тілді білу керек деп едік, ќазаќ елінде ќазаќ тілін білу міндетті емес деп бєрі шортандай шоршып т‰сті.
Амангелді Айталы
ЌР Парламенті Мєжілісініњ депутаты,
«Ќазаќ тілін ќайтсек ±рпаќ тіліне айналдырамыз?»,
«Егемен Ќазаќстан», 25 ќањтар, 2005 ж.
Президенттіњ алдында кµрініп ќалѓысы келді ме, б±рынѓы Мєжіліс депутаты Арѓынбай Бекбосынов пєтуалы єњгіме айтудыњ орнына, єп дегеннен Мєжіліс депутаттары Айталы мен Шахановќа ќарсы пікір жолдады: «Кейінгі бір депутаттар, Айталы деген азамат бар, анау Шаханов, солар єлгі бір жењіл-желпі бастама кµтерді (мырс етіп к‰лді). Ќазаќша єлгі депутатќа кандидат ќазаќ тілінен емтихан тапсырсын дей ме-ау. Б±л енді баланыњ тірлігі ѓой...»
Елбасы сµзі сєуегейсіген Арѓынбай Бекбосыновќа тойтарыс бергендей болды...
Депутат демекші, µзіњіз депутат болѓан жылдарда мемлекеттік тілді µркендетуге ќандай ‰лес ќостыњыз? Єй, ќайдам, бар-жоѓыњыз білінбей, дымыњызды шыѓармай отырѓаныњызды б‰кіл ел жаќсы біледі ѓой...
Ертай Айѓали±лы
«Жамбылдан Арѓынбай деген данагµй шыќты оныњ пікірінше
тілге байланысты сµздіњ бєрі – «баланыњ тірлігі»,
«Ана тілі», 28 сєуір, 2005 ж.
Статус казахского языка действительно нуждается в возвышении, - сказал в одном из интервью известный литератор, а теперь еще и Постоянный представитель Казахстана в ЮНЕСКО, Олжас Сулейменов. – Но не за счет унижения русского, который обладает конституционными правами языка межнационального общения, - продолжил он.
Лешек Кумор
«Грозит ли русскому языку смерть?»,
«Новый регион», 13 апреля, 2005 г.
«Что касается предложений решительно перевести делопроизводство по всей республике на казахский, в Мажилисе выступать только на казахском и даже лишить гражданства тех, кто не успел изучить казахский, их авторы могут, сами того не сознавая, нанести непоправимый вред и языку и своему народу».
Олжас Сулейменов
«Нам не стоит бежать за Розой и Померанцем»,
«Аргументы и факты», №7, 2005 г.
На наш взгляд это является не больше не меньше как провокацией. Пусть О.Сулейменов конкретно назовет, какие партии или их лидеры, кто из депутатов требовал лишать гражданства Казахстана за отказ владеть государственным языком. Таковых просто нет. Им хотелось бы напугать общественность Казахстана и России, что якобы нависла угроза изчезновения русского языка в нашей стране. (Еще в советское время на этом сомнительном поприще хотел завоевать благословение Москвы академик Смет Кенесбаев и беславно покончил свой покой). Заодно они оказывают давление на наше правительство, на Президента Н.Назарбаева не принимать действенных мер по внедрению государственного языка в жизнь, препятствовать выполнению правительственной «Программы функционирования и развития языков на 2001-2010 годы».
Сайлау Батырша-улы, Абдижалил Бакир,
Сейдин Бизаков, Габбас Кабышулы, Эрнест Тореханов
«Опасный космополитизм Олжаса Сулейменова
или ответ на интервью еженедельнику АиФ»,
“Central Asia Monitor”, 29 апреля 2005 г.
Т‰ркі сµздер тµркіні мен этимологиясын зерттеуші, біраќ к‰ні б‰гінге дейін µз ана тілінде орныќты сµйлем ќ±ра алмайтын О. С‰лейменовтыњ мемлекеттік тілдіњ ќолданыс аясын кењейтуге ќарсы шыќќандыѓы бір б±л емес.
... бастауын Сталинніњ ±лтсыздандыру идеясынан алѓан ќауіпті ќадам єлі жалѓасумен келеді. Тіл жойылса – ±лт жойылады. Сондыќтан еліміздіњ зиялы ќауымыныњ мемлекеттік тілді ќорѓауѓа талпынысын ±лтшылдыќпен шатастыруѓа болмайды.
Ќ.Ќайсенов,
Ќазаќстан рсепубликасыныњ Халыќ ќаћарманы;
С.Шєймерденов,
Ќазаќстанныњ Халыќ жазушысы;
Є.Н±ршайыќов,
Ќазаќстанныњ Халыќ жазушысы;
Т. Медетбек,
аќын, Мемлекеттік сыйлыќтыњ лауреаты;
Т.Ахметжан,
Ќазаќстан жазушылар одаѓыныњ хатшысы
жєне таѓы да 35 адам ќол ќойѓан.
... Оны шалаѓай сауаттылар, д‰мбілез оќымыстылар, таяз саясаткерлер, бµспебай «±лштшылдар» сондай кµрегендік ±стамдылыѓы ‰шін жазѓырады. «Орысшыл», «Отансыз»санайды. Ондайлар: «Ойбай, С‰лейменов µз ана тілін білмейді, сыйламайды! Оны мемлекеттік тіл деп санамайды! Єне, ол сол жайында орыс газеттеріне с±хбат беріп, жамандап жатыр» деп шуылдасуда...
Бір ѓана мысал. Тіпті, білікті т‰ркітанушымыз санап ж‰рген Ќаржаубай Сартќожа±лы оќымыстымыз ‰стіміздегі жылы «Д‰мше молда дін б±зар» деген маќаласында («Ана тілі». 11.03.2005) айтысќан ѓалыммен салѓыласып отырып, ќарсыласын «сіз С‰лейменов аѓаныњ ќиялынан мєйек алѓансыз» деп мысќылдауѓа дейін барды. Сонда Сартќожа±лы ѓалымныњ пайымдауы бойынша к‰ллі т‰ркілердіњ єлемде ењ ежелгі µркениеті халыќтардыњ бірі болѓанын ќолѓа ±статќандай деректермен танытып ж‰рген Олжекењніњ ќияли болѓаны ѓой?! Олжас С‰лейменовті ќазаѓы ‰шін єлем алдында сіњіріп ж‰рген ±лтжандылыќ ењбегі ‰шін сыйлайыќ!
Єбілфайыз Ыдырысов,
«Shun hasak – Кµсем Ќазаќ!»,
«Дала мен ќала», 18 ќараша 2005ж
В статье депутата Мухтара Шаханова «Ни один министр не отдал своих детей в казахскую школу» приводится данные о том, что при советской власти исчезли 93 языка малых народов, а в суверенном Казахстане много казахов-космополитов, которым надо брать пример с радетелей казахского языка Веры Сухоруковой и Сергея Жалыбина.
«Central Asia Monitor», 18 ноября 2005г
...Ќазаќстандаѓы орыс ќауымдастыѓыныњ басшысы Юрий Бунаков біздіњ газетімізге берген с±хбатында (№34 (580), 25 тамыз, 2005 жыл): «Шаханов Парламентте тілді білмегендердіњ азаматтыѓын алып тастау сияќты мєселелерді кµтеріп ж‰ргенде, орыс мєселесі туындайды» - деген еді. ¦лтжанды депутаттыњ єрбір мєлімдемесіне ќ±лаѓымызды т‰ріп ж‰ргендіктен, оныњ ешќашан да осындай мєлімдеме кµтермегенін білеміз... Басќа тілдіњ сойылын соѓатын азаматтар мемлекеттік тіл десе, баяѓы єдетіне басады. Тіл мєселесін кµтерген азаматты орыстілді БАЌ-тар арќылы сынап, адам ќ±ќын алѓа тартады. Егерде М±хтар Шаханов кµтеріп ж‰рген мєселелердіњ тым ќ±рыѓанда тењ жартысы ж‰зеге асќанда, б±л ел мен тілдіњ дамуына оњтайлы ‰лес ќосар еді. Олардыњ орындалмауына да м‰дделілер бар ѓой. Шаханов ‰немі мемлекеттік тіл арќылы Ќазаќстанныњ барлыќ азаматтарын біріктіру идеясын кµтеріп ж‰р.
Кємшат Тасболатова
«Шахановтыњ мєлімдемелерін б±рмалау кімге тиімді?»,
«Т‰ркістан», 15 ќырк‰йек, 2005 ж.
Есть люди, которые считают язык единственным критерием национальной принадлежности. Не знаешь казахского – ты не казах. Чуть ли не объект какой-то специальной полиции, которая будет определять, твое место в иерархии, на самом верху которой, разумеется, только казахскоязычные...
...Конечно же, языком не исчерпывается национальное самосознание.
Мурат Ауэзов
«Мегаполис», 16 мая 2005 г.
...М±рат Єуезов сияќты µз ана тіліне м±рын ш‰йіре ќарайтындардыњ ‰н ќосуы кейінгі кездері ‰рдіске айнала бастады. Мєселен, М.Єуезовтіњ «мєдени µркениетке тілсіз де ќол жеткізуге болады» деген ±стамы ќазаќ тілініњ µркендеуіне тілектес адамныњ пиѓылы емес.
Ќ±дан Ќ±лымбет
«Мемлекеттік тілге шабуыл»,
«Рух-Дария», №2, 2005 ж.
«Президент вступительную речь на открытии IV Евразийского медиафорума произнес от начала до конца на государственном языке», - пишет корреспондент газеты «Айќын» Берик Бейсен±лы...
Известно, что дополнение в Закон «О выборах», предложенное Мухтаром Шахановым, Амангельды Айталы и Болатом Абишевым о том, что каждый казах, желющий выдвинуть свою кандидатуру на выборах, должен предоставить документ о знании государственного языка, не был принят мажилисменами...
Газета «Жас алаш» пишет, что Мухтар Шаханов в этом обвиняет партию «Отан» , так как из семидесяти шести депутатов, сидящих в мажилисе, пятьдесят один – члены миенно этой партии.
«Навигатор»,
«Обзор казахской прессы», 26 апреля 2005г
Ана тілімізден айырылсаќ, ±лт атымыз µшеді, ќазаќ атымыз ќ±риды. Осы мєселені халќымыздыњ ќаћарман ±лдарыныњ бірі, ±лтымыздыњ ардаќты перзенті, атаќты аќын М±хтар Шаханов жан дауысы шыѓа айќайлап... кµтеріп отыр!..
Єзілхан Н±ршайыќов
«Евразия», 17 маусым, 2005 ж.
... «31-арнаныњ» б±рыннан-аќ б±ра тартуымен ерекшеленіп т±ратын «Состояние.kz» баѓдарламасы таѓы бір рет кµзге т‰сті...
Бєріміз де «Место встречи изменить нельзя» деген кинофильмді кµрдік. Фильмніњ финалында бандиттердіњ ќолѓа т‰сетіні, капитан Жегловтыњ «Горбатый, выходи!» дейтін атаќты фразасы бар емес пе? Осы фрагмент ары ќарай «Состояниеде» былай беріледі:
- Кім б±л ‰ріп т±рѓан? Ілеспе аударма: Кто это гавкает?
- Шошќа! ‡ріп емес, сµйлеп т±рѓан Парламент Мєжілісініњ депутаты М±хтар Шоханов!.. Мен сендерге жаќсылыќпен тез арада ќазаќ тіліне кµшуді ±сынамын!..
Ењ алдымен айтарымыз – кµргенімізді диктофонѓа жазып ‰лгермегендіктен есімізде ќалѓаны бойынша беріп отырмыз. Майда-ш‰йде ќателіктер кетуі єжеп емес, біраќ маѓынасыныњ дєл екеніне жауап береміз.
¤мірзаќ Аќжігіт
«31-арнаныњ» ањсайтыны не?»,
«Евразия», 10 маусым, 2005 ж.
М±хтар Шаханов - µте ірі ќайраткер. Желтоќсан оќиѓасы туралы сµйлеген сµзініњ µзі ірі ќайраткерлігін танытады. Осынысымен-аќ ол – ±лт тарихында ќалатын т±лѓа...
...Ол кісіні сыртынан ќанша сµксе де, дєл ол секілді ќазір ќоѓамдыќ істерде белсене араласып ж‰рген аќын жоќ. Тіл ‰шін к‰ресіп ж‰ргенін мен популизм деп санамаймын. Атаќ-абырой да жинап ж‰рген жоќ. Атаќ-абырой бір басына жетеді. Ќазаќтыњ тілі ‰шін осындай бір азамат к‰ресіп ж‰рсе, оны мысќылдап, кедергі жасамауымыз керек. Ќайта, азаматтыѓымыз жететін болса, ќолдауымыз керек.
Темірхан Медетбек
«Сыртќа барып µз елін жамандаѓан
жігіттерден жаќсылыќ к‰туге болмайды»,
«Алматы аќшамы», 11 маусым, 2005 ж.
Ничего необычного в заявлении моего коллеги Мухтара Шаханова я не вижу… А вообще как всякий интеллектуально развитый человек я обязан знать 600-800 слов на казахском языке. Пока владею лишь одной четвертью, но все еще впереди.
Виктор Егоров,
депутат Мажилиса Парламента РК,
«Литер», 19 ноября 2004г
Как работник акимата в прошлом, я уже давно готовилась к тому, чтобы вести делопроизводство на государственном языке. Не скажу, что владею им в совершенстве, но прекрасно понимаю речь на казахском языке. К тому же для русскоязычных избранников народа существует синхронный перевод… Кстати, из русскоязычных депутатов я единственная давала присягу на казахском языке.
Елена Тарасенко,
депутат Мажилиса Парламента РК,
«Литер», 19 ноября 2004г
Бірде ќазаќ тілініњ жанашыры Бєкір Жєлелдіњ депутат кезінде єлде бір телехабардан: «Парламентте ±лттыќ мєселелерді µткізу кезінде таза орыспен бірдење ќылып келісуге болады, µйткені олардыњ бойында да µзіндік ±лттыќ сезім бар, ал орыстанып кеткен ќазаќтармен келісу бєрінен ќиын, µйткені олар ±лттыќ сезімніњ не екенін білмейтін болуы керек» - деген сµзін естіп, ќайран ќалѓан едім.
Тµлен Єбдік±лы
«Малым – жанымныњ садаѓасы,
жаным – арымныњ садаѓасы»,
«Егемен Ќазаќстан», 29 ќазан, 2005 ж.
…Белгілі ќаламгер, тіл жанашыры Мереке Ќ±лкеновтіњ «Мемлекеттік тіл» ќоѓамдыќ ќозѓалысыныњ Жазушылар одаѓында шыѓармашылыќ одаќтар мен зиялы ќауым µкілдері бірлесе µткізген жиынында айтќанындай, «М±хтар Шахановтыњ Парламентке барѓаны ±лт ‰шін ‰лкен жењіс болды». «Космополит ќазаќтардыњ» кім екендігі де содан кейін барып айќындала бастады…Себебі космополиттік ±станым олардыњ ойынша – ќара халыќтан, наќтыласаќ, µз ±лтыњнан асќаќ т±ру µлшемі… Біраќ М.Шаханов Парламент мінберінен жасаѓан мєлімдемелері арќылы олардыњ б±л астамшылыѓына тосќауыл ќойды…
¤здерін тєуелсіз басылым санатына ќосатын кей газеттердіњ М.Шахановќа ш‰йліге бастауы сондыќтан. Оныњ басында ќазаќтыњ белгілі аќындарыныњ бірі болѓан Хамит аѓамыздыњ ќызы Г‰лжан Ерѓалиеваныњ т±рѓандыѓы µкінішті-аќ.
¤з есімін газет фирмасына шыѓарѓан басылымында Г‰лжан ханым «Демарш классика», «Метаморфозы поэтической дипломатии» атты маќалаларды бірінен кейін бірін жариялап, М.Шахановты барынша жоќќа шыѓаруѓа тырысып баѓыпты… Ќалай десек те, єйтеуір Шахановтыњ классик екендігін мойындаѓанына да ш‰кір.
Ќ±дияр Білєл
«Шаханов жєне космополит ќазаќтар»
«Ана тілі», 2 маусым, 2005 ж.
Егер тiлiм жойылатын болса ертењ,
Онда ќ±дай менi б‰гiн алмай ма?
Расул Ѓамзатов
Кез келген дуал – есiк.
Альбер Камю
Бiр кездерi ѓаламзатта он, он бес мыњ тiл болѓан,
Кµп тiлдердiњ арнасында б±л к‰ндерi к‰л ќалѓан.
“Тiлiн жойсањ – ±лтын жойдыњ!”,
мiне, ќанша халыќты
Осы арсыз, ќатыгез ой жамбасына салыпты.
Заман ендi ќай тiлдерге жасар екен табытты?
Америкаша жаћандану яки ѓаламдастыру –
Менiмше, б±л – ќансыз єрi рухсыз,
Шекарасыз, тежеусiз ћєм ќ±лыпсыз
Эгоистiк ќарын-м‰дде аспанында асќыну,
Шаѓын, єлсiз ±лт пен тiлдi, салт-дєст‰рдi тасќа ±ру,
Жердегi бар iзгiлiкке МАТ.БАЙЛЫЌТЫ1 бас ќылу…
Менмен, д‰лей пенде-к‰штi т±ра алады кiм ќармап?!
К‰рт тарылып µре м‰лде,
Ендi елу жыл кµлемiнде
Адамзаттыњ меншiгiнде 400-500 тiл ќалмаќ,
Єрбiр ќамсыз ќадамымыз µзiмiзге сын болмаќ.
Америка –
к‰ллi єлемге ойлар ќосќан кµшелi
Марк Твеннiњ, Хемингуэйдiњ отаны єрi кешенi.
Мањдайыњныњ баѓы бiраќ дей алмаймын бес елi,
¤з зорлыѓыњ ертењ, бєлкiм, таѓдырыњды шешедi…
Сан жазыќсыз тайпа мен тiл с‰йегiне орнаѓан
¦лтсыздыќты айналдырып жалауѓа,
Єлсiздердi талапайѓа, талауѓа
Салѓан дара мемлекетсiњ “єлем ќ±ќын ќорѓаѓан”,
Талай елдер сенiњ осы “ќорѓауыњнан” сорлаѓан.
Америка,
‰лгiмiз сен,
сол ‰шiн де батылмыз,
Тiк кµтерiп “жењiс” туын,
Жолдыњ д±рыс, терiстiгiн
Сарапќа алмай, бiз соњыњнан шауып бара жатырмыз,
Баѓы тайѓан топ киiктей ауып бара жатырмыз.
Ана тiлiм – бабам тiлi, ќасиетiм, ќанатым,
Ѓ±мыр бойы бас иетiн ар-ожданым, санатым,
Мыњ азаптан, мыњ тозаќтан ењсе б‰кпей µтiп ењ.
М±њ дµњбекшiп µзегiњде,
Жаћандану кезењiнде,
Рухсыздар шыќќан шаќта белсендi боп шетiнен,
Жойылуѓа жол алдыњ ба ±лы жердiњ бетiнен?
Мына м‰шкiл халiњ б‰гiн ±лт намысын ќорлаѓан
Тiптi Колбин кезiнде де тiлден жеру болмаѓан.
Кей ќырѓыздар депутатты “жепутат” деп атайды,
Ќансыз, арсыз ќалталыѓа ел пiкiрi ќатайды.
Жања нарыќ байќатќан соњ ж‰рер жолдыњ тµтесiн,
“Жепутаттар” кµрсетуде сатќындыќтыњ кµкесiн…
Є дегеннен µзiњдi-µзiњ µз тiлiњде танымау
Табиѓатќа зорлыќ жасау емес пе б±л, жаным-ау?
Б±дан былай ылѓи алдан шыѓа ма осы тас ќамал,
Расул сµзiн ќайталаудан ќалмай ма ендi басќа амал?
Б±л замани сатќындыќты пайымдалыќ, лаќпалыќ…
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Иє, “кез келген дуал – есiк!” деген ойѓа тоќталыќ.
4. ЌОЃАМДЫЌ ОРТА МЕН ЖАН¦ЯДАЃЫ ТІЛ
Кењсе тілі ќазаќша болмай іс оњалмайды.
Сєкен Сейфуллин
1924 ж.
Ќазаќ тілініњ ‰кімет тілі, мемлекет тілі деп жарияланѓанына біраз уаќыт µтті. Тіл деген кабинетте жасалмайды. Ќазаќ секілді б±рын езіліп келген ±лттыњ тілі кењсеге кіріп, к‰н сайын ж±мсауда болса ѓана бел, буыны ќатады.
Нєзір Тµреќ±лов
1925 ж.
Б‰гінгі тањда ќала ќазаѓы арасында аздап намысы оянѓандар ±рпаѓын ана тілі аясына ќайтару ќамында ж‰р... Ќиындыќ – ±рпаќ тєрбиесінде бірінен кейін бірі жалѓасып отыратын 4 циклдыњ б±зылуынан. Олар ќандай циклдар? Бірінші цикл – отбасы тілі. Екінші цикл – аула тілі. ‡шінші цикл – балабаќша тілі. Тµртінші цикл – мектеп тілі. Ќазаќстан ќалаларында балаѓа ±лттыќ тєрбие берудіњ осынау сатылары кµз алдымызда т‰гел бір ѓасыр бойы к‰йреген.
Смаѓ±л Елубай
«Тіл торабы»,
«Рух-Дария», №1, 2005 ж.
У нас в банке практически все говорят только на русском языке. А с казахским, к сожаленью, у нас возникают большие проблемы. Когда нам что-то нужно перевести с казахского языка на русский, мы не можем найти квалифицированного переводчика... Банковские документы у нас составляют или на русском, или на английском языке...
Сергей Евстигнеев
Начальник управления проблемных кредитов «Казкоммерцбанка»,
из сайта www.zakon.kz, 15 сентября 2005 г.
Сегодня казахи между собой говорят на разных языках.... Дети в городе сплошь говорят на русском и сердятся, когда бабушки и дедушки пытаются говорить с ними на казахском. Такова действительность... Нужно правде смотреть в глаза. А она такова: будущее Казахстана принадлежит русскоязычным казахам. Они наиболее образованы, за ними будущее экономики, науки, техники, промышленности. Они будут ведущими в управлении государством. Отсюда следует, чтобы никому не морочить голову, и в первую очередь самим себе, нужно русский язык сделать вторым государственным... Тот, кто изрек фразу-определение: «не тот казах, кто казах по происхождению, а том, кто является носителем казахского я
|
